Historia Fundacji

MSZA POJEDNANIA

W listopadzie 1989 roku wizytę w Polsce składa kanclerz Helmut Kohl, spotykając się z pierwszym od dziesięcioleci demokratycznie wybranym polskim rządem. Wizyta ta miała dać początek nowym stosunkom pomiędzy obydwoma państwami. Na razie jednak rychły rozpad bloku wschodniego i zjednoczenie Niemiec pozostawały jedynie w strefie przypuszczeń. Przyszli sąsiedzi – premier Mazowiecki i kanclerz Kohl – na zakończenie rozmów uczestniczą w dniu 12 listopada 1989 roku (trzy dni po upadku berlińskiego muru) w Mszy Pojednania, odprawionej w dawnym majątku rodziny von Moltke w Krzyżowej. Okazję tę wykorzystuje wrocławski Klub Inteligencji Katolickiej, którego członkiem jest zresztą Mazowiecki, do przedstawienia zebranym projektu „Międzynarodowego Domu Spotkań” w Krzyżowej. W deklaracji rządowej w dniu 16 listopada 1989 roku kanclerz Kohl informuje Bundestag o ustnych ustaleniach z polskim premierem, że „dawna posiadłość hrabiów Moltke zostanie przekształcona w międzynarodowy dom spotkań młodzieży, który stworzy szansę spotkań młodzieży z całej Europy, a w szczególności młodzieży polskiej i niemieckiej”.

Podczas 2. Konferencji Krzyżowej „Chrześcijanin w społeczeństwie II” w dniach 1-3 grudnia 1989 roku, będącej kontynuacją konferencji czerwcowej, spotyka się prawie stu pięćdziesięciu uczestników. Jest to weekend, podczas którego obywatele NRD mogą po raz pierwszy bez ograniczeń podróżować na Zachód. Porozumienie szefów rządów obu państw stworzyło podstawę dla dalszej pracy nad projektem. Ustalono pierwsze zadania koncepcyjne. Klubowi wrocławskiemu przypadło odpowiedzialne zadanie utworzenia „fundacji dla projektu Krzyżowa/Kreisau”. Wybrano międzynarodową radę doradczą, a przez następne miesiące trwały intensywne rozmowy o projekcie, do których zaproszono rządy Polski, RFN i nowy NRD. Rząd NRD ofiarowuje kwotę 180 000 wschodnich marek (ok. 20 000 DEM), a południowa prowincja jezuitów w Polsce 11 500$.

DEKLARACJA BERLIŃSKA

W maju 1990 roku odbywa się w Berlinie 3. Konferencja Krzyżowej. Powstaje na niej „deklaracja Berlińska”. Deklaracja odnosi się do założenia „Fundacji dla Porozumienia Europejskiego” i przewiduje dla niej cztery zadania:

• dom spotkań o międzynarodowym charakterze,
• miejsce pamięci,
• ekologiczne gospodarstwo rolne,
• wspólnota Krzyżowej.

Międzynarodowy i europejski charakter domu spotkań ma opierać się na duchu, ideach i planach Kręgu z Krzyżowej, a w szczególności Helmutha Jamesa von Moltke. Szczególnego znaczenia dla nowego porządku wspólnoty narodów w Europie ma nabrać porozumienie polsko-niemieckie. W uznaniu wagi i znaczenia dialogu między pokoleniami odrzuca się ograniczenia wiekowe, czyniąc z Krzyżowej miejsce nie tylko dla młodzieży.

Na marginesie Konferencji trwają trudne i skomplikowane negocjacje pomiędzy przedstawicielami rządu federalnego, rządu polskiego i powstałej międzynarodowej grupy roboczej. W negocjacjach tych wypracowano statut Fundacji, wyjaśniono towarzyszące temu zagadnienia prawne i finansowe. Po raz pierwszy uwidoczniły się wówczas trudności, jakie sprawia projekt wykraczający poza dawną żelazną kurtynę, jeśli chce się go zrealizować w sposób partnerski. Na początku trzeba było wyjaśnić różnice pojęć i język prawniczy. Polskiej stronie brakowało doświadczeń w dziedzinie prawa dotyczącego fundacji – w Polsce w tym czasie nie było żadnych organizacji tego typu, a uregulowania prawne były niejasne. Z kolei zaangażowane w sprawę niemieckie ministerstwa wypracowały własne koncepcje projektu, które nie do końca pokrywały się z wyobrażeniami międzynarodowej grupy roboczej. Różnice w mentalności i przygotowaniu stały się widoczne. Budowa tego przedsięwzięcia wymagała doświadczenia, którego wszystkim brakowało. Ostatecznie jednak przyjęto jednolity tekst statutu Fundacji z nadzieją, że zostanie ona zaakceptowany przez oba rządy. Konferencja zakończyła się wybranie Michała Czaplińskiego na pełnomocnika Fundacji.

Już 9 lipca 1990 roku wrocławski Klub Inteligencji Katolickiej powołał do życia Fundację. Klub stał się właścicielem majątku w Krzyżowej wraz z zabudowaniami i Domem na Wzgórzu, i przekazał je nowopowstałej Fundacji. 22 września 1990 roku odbyło się pierwsze posiedzenie Rady Fundacji, na którym wybrano Ewę Unger na przewodniczącą i powołano w skład prezydium Michała Czaplińskiego, Wima Leenmana, Krzysztofa Łoskota, Gera van Roona, Stefana Steinleina i Jürgena Telschowa. Teraz można było rozpocząć pracę Fundacji i odbudowę Krzyżowej.

Wspólny program
Dla wykonania tego zadania niezwykle ważne było porozumienie rządów Polski i Niemiec, które zawarto poprzez wymianę not ministrów spraw zagranicznych obu rządów w dniach 27 lipca i 20 sierpnia 1990 roku. Na podstawie uzgodnień pomiędzy kanclerzem Kohlem i premierem Mazowieckim z 12 listopada 1989 roku w Krzyżowej, Wspólnej Deklaracji podpisanej przez ministrów 14 listopada 1989 roku, oraz negocjacji prowadzonych w dniach 23 i 24 lipca 1990 roku w Bonn przez przedstawicieli obu rządów ustalono m.in.

• obydwa rządy wspierają utworzenie i działalność Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Krzyżowej;
• Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży służy przede wszystkim spotkaniom młodzieży polskiej i niemieckiej. Ma charakter europejski i międzypokoleniowy;
• w takim rozumieniu spotkania młodzieży urzeczywistniają cele i postanowienia wzajemnego układu o wymianie młodzieży z dnia 10 listopada 1989 roku;
• Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego utworzy dom spotkań młodzieży i powoła do zarządzania i kierowania nim instytucję o własnej osobowości prawnej (zwaną tymczasowo „Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży w Krzyżowej SA”);
• do organu nadzorczego tej osoby prawnej należeć ma po jednym przedstawicielu obu rządów;
• Republika Federalna Niemiec powoła w celu współpracy z domem spotkań młodzieży osobny podmiot prawa ( w międzyczasie utworzono Förderverein für die Internationale Jugendbegegnungstätte e.V.), który także wejdzie w skład organu nadzorczego;
• budowa domu spotkań młodzieży finansowana będzie w pierwszej kolejności z funduszu złotówkowego, który utworzony został w celu spłaty kredytu zaciągniętego w roku 1975 (zarządza nim Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej);
• bieżące koszty utrzymania i eksploatacji domu spotkań młodzieży finansowane będą z jego dochodów.
  To porozumienie legło u podstaw odbudowy Krzyżowej i stworzenia w niej Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży. Bez zagwarantowanej umową pomocy obu rządów i odpowiednich nakładów finansowych ze strony Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej Krzyżowa nie wyglądałaby tak, jak obecnie.

PRACE BUDOWLANE

Kiedy w lecie 1990 roku Fundacja przejęła majątek, część zabudowań mimo złego stanu była ciągle eksploatowana. W oborze stały krowy, w stodole znajdowała się suszarnia i magazyn zboża, w pozostałych budynkach mieszkało kilkanaście rodzin. Ze względu na to, w umowie o przejęciu majątku, znalazło się postanowienie, że Fundacja, przed rozpoczęciem prac budowlanych, umożliwi mieszkańcom przeprowadzenie się do lokali zastępczych.

Ze środków ambasady Niemiec w Warszawie zakupiono zabudowaną działkę i po modernizacji znajdującego się na niej budynku powstało w nim osiem mieszkań. Następnie wybudowano w Makowicach siedzibę kombinatu rolnego, dom dla kolejnych sześciu rodzin. W tej samej miejscowości wzniesiono też trzy silosy zbożowe i nową oborę.

Następnym zadaniem było stworzenie infrastruktury technicznej. Do roku 1992 Krzyżowa nie miała wodociągu. Ponieważ studnia w majątku nie była dość wydajna, a jakość wody niezadowalająca, trzeba było zbudować wodociąg doprowadzający wodę pitną z odległości 7 km. Został on tak zaprojektowany, by podłączyć do niego nie tylko dom spotkań, ale i Krzyżową oraz kilka sąsiednich miejscowości. Dla całego regionu było to już znaczne osiągnięcie.

W dalszym ciągu brakowało jednak systemu kanalizacji i oczyszczania ścieków, dlatego Fundacja wybudowała własną oczyszczalnię ścieków, do której później przyłączono całą wieś, a wydajność systemu pozwoliła na podłączenie także dwóch sąsiednich miejscowości.

Sporo kłopotu sprawiała łączność telefoniczna. Zarówno obsługa budowy, jak i pracownicy przygotowujący spotkania w powstającym Domu mieli w ubiegłych latach do dyspozycji tylko jedną linię telefoniczną. W styczniu 1998 roku Krzyżowa doczekała się jednak w końcu instalacji, wystarczającej ilości linii telefonicznych.

Działania te stworzyły warunki do rozpoczęcia właściwych prac związanych z budową Domu Spotkań. Finansowanie zadania wzięła na siebie Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej. Przedsięwzięcia wymienione powyżej to koszty wstępne, których nie można pominąć zestawiając całkowite koszty inwestycji. Planowanie prac budowlanych i kalkulację całkowitych kosztów inwestycji utrudniły zagadnienia związane z ochroną zabytkowych obiektów. Ze względu na zły stan techniczny większości budynków, wyburzenie istniejących budynków i wybudowanie wszystkiego na nowo byłoby z pewnością wyjściem najprostszym. Okazało się jednak, że Krzyżowa jest jedynym kompletnie zachowanym niemieckim majątkiem ziemskim takiej wielkości na Dolnym Śląsku. Zachowanie historycznego wyglądu obiektu było zatem sprawą niezwykle ważną. Utworzenie Miejsca Pamięci i Domu Spotkań w zabytkowym obiekcie zgodnie ze wskazówkami stawianymi przez konserwatora zabytków stały się dodatkowym czynnikiem wpływającym na koszty.

W posiadaniu Fundacji znalazły się zabudowania byłego majątku w Krzyżowej wraz z Domem na Wzgórzu i otoczeniem, zajmujące w sumie powierzchnię ok. 5 hektarów. Fundacja zyskała też prawo wieczystego użytkowania wzgórza cmentarnego oraz dzierżawy na okres 8 lat 15 ha łąk w otoczeniu majątku i 13 ha ziem uprawnych z prawem pierwokupu. Zabudowania miały służyć przede wszystkim spotkaniom młodzieży, a Wzgórze Cmentarne i Dom na Wzgórzu być częścią Miejsca Pamięci. Łąki miały stać się terenem rekreacyjnym dla odwiedzających Krzyżową i nie być przeznaczone do zabudowy. Na działce uprawnej w sprzyjającym momencie zaplanowano urządzenie gospodarstwa ekologicznego.

Koncepcja użytkowania

Koncepcja użytkowania obiektów, która determinowała prace renowacyjne i budowlane, zakładała możliwość jednoczesnego uczestnictwa w spotkaniach i imprezach rekreacyjnych co najmniej stu dwudziestu osób. Dom na Wzgórzu wraz z izbą pamięci miał być poświęcony historii Kręgu z Krzyżowej, miał też umożliwiać spokojną pracę naukową. Zaplanowano tam także mieszkanie dla opiekuna budynku i gości.

Odpowiedzialność za prace budowlane zarząd Fundacji powierzył komisji budowlanej, w skład której weszli Walter Lorang i Jürgen Telschow oraz, jedynie na pewien okres jej działalności, prof. dr Kazimierz Czapliński, Michał Czapliński, Wim Leenman i Krzysztof Łoskot. Komisji doradzali prof. Gerhard Müller-Menckens i jego współpracownik, Günter Mulitze, z Bremy, których pomoc możliwa była dzięki finansowemu wsparciu Federalnego Związku Niemieckiego Przemysłu Budowlanego. Niestrudzoną tłumaczką była Ewa Unger. Komisja wypracowała konieczne koncepcje, sprawdzała i poprawiała plany architektów, w ograniczonym stopniu kontrolowała także przebieg prac budowlanych – na tyle na ile możliwe to było dla rozsianych po Europie członków Komisji.

Ile kosztuje historia

Osoby odpowiedzialne za realizację projektu od początku były zdania, że dzieło międzynarodowego porozumienia musi przebiegać w duchu partnerstwa, współpracy obu stron – mimo że zarówno sprawy budowlane, jak i inne konkretne zadania byłoby możliwe łatwiej powierzać tylko Niemcom lub tylko Polakom. Czyniono starania, by w miarę możliwości realizację zlecać polskim firmom budowlanym, by w ten sposób promować rozwój gospodarczy okolic Krzyżowej.

Twórcy Fundacji starali się działać wspólnie i – w konsekwencji – mogli w małej skali doznać wszelkich złych i dobrych doświadczeń, które do dziś obserwujemy w dużym, ogólnoeuropejskim wymiarze. Być może niektóre sprawy toczyły się wolniej lub trudniej, niż było to konieczne, cel został jednak osiągnięty. Dziś niewiele znaczą bariery językowe, różne doświadczenia zawodowe zaangażowanych osób, brak wystarczającej wiedzy fachowej u niektórych polskich partnerów, bazujących na swych doświadczeniach społecznych i gospodarczych zdobytych w dawnym systemie, które z kolei trudne były do pojęcia przez stronę niemiecką. Niewiele znaczą też niewystarczające możliwości techniczne i skromny wybór materiałów budowlanych, zróżnicowana ocena historycznych okoliczności budowlanych i zagadnień ekologicznych, różne myślenie w kwestiach ekonomicznych, różne pojmowanie jakości itd. itp. Czasami odbijało się to niekorzystnie na relacjach międzyludzkich. Fakt, że mimo wszystko osiągnięto widoczny dziś efekt, można uznać wyłącznie za godny uwagi sukces partnerskiej międzynarodowej współpracy.

Niektórzy z odwiedzających dziś Krzyżową nie zauważą nawet pewnych braków, inni narzekać będą na rzekome błędy w restauracji substancji historycznej lub usterki budowlane. Krytykując te niedociągnięcia należy pamiętać, że tutaj, w początkowej fazie łączenia się Europy, spotkały się dwie różne kultury i wszelkie problemy musiały być rozwiązywane wyłącznie na drodze kompromisu.

Całkowite koszty wyniosły prawie 29 milionów marek niemieckich. Mimo długiego czasu budowy wzrost kosztów można było stale uzasadniać inflacją i zmianami cen w budownictwie. Sfinansowanie całości, poza Domem Gościnnym, należy zawdzięczać Fundacji Współpracy Polsko-Nimieckiej.

MIĘDZYNARODOWY DOM SPOTKAŃ MŁODZIEŻY

Na początku były namioty

Dwanaście dni po utworzeniu Fundacji „Krzyżowa”, 21 lipca 1990 roku, rozpoczął się międzynarodowy workcamp, w którym uczestniczyły 32 osoby z Polski, Niemiec, Holandii i Rumunii. Obozem, który trwał trzy tygodnie, kierował Wim Leeman, Lien Leeman i Joanna Wieczorek. W kolejnych latach odbywały się co roku po trzy takie obozy. Ich uczestnicy mieszkali w namiotach przed Domem na Wzgórzu, w trudnych warunkach sanitarnych. Zainteresowanie tą formą spędzania wakacji spadło po roku 1996, gdy działający już pełną parą Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży oferował pierwsze stałe kwatery.

Pierwsze workcampy w Krzyżowej wzorowały się na obozach organizowanych w późnych latach dwudziestych w Lwówku Śląskim, w czym miał swój udział także Helmuth James von Moltke. Podobnie jak ponad pół wieku wcześniej na workcampach spotkali się tu ludzie w różnym wieku. Zgodnie z nazwą istotną częścią projektu była praktyczna praca na rzecz Fundacji i gminy Krzyżowa. Wykonywano prace porządkowe i pomocnicze na budowie, sprzątano cmentarz i okolicę, opiekowano się dziećmi w przedszkolu i pomagano przy żniwach. Poza tym uczestnicy zajmowali się historią Krzyżowej, Kręgiem z Krzyżowej, sytuacją ekonomiczną i społeczną regionu oraz zagadnieniami politycznymi i religijnymi. Obozy zaistniały dzięki inicjatywie pojedynczych osób, zaangażowanych w projekt Krzyżowa jeszcze przed powstaniem Fundacji.

Dzięki zatrudnionym w MDSM pedagogom: trojgu z Polski i jednemu z Niemiec, po rozpoczęciu działalności Domu Spotkań w lipcu 1994 w różnych programach w Krzyżowej uczestniczyło wiele osób. Pracę utrudniała trwająca wokół budowa i brak dostatecznej ilości linii telefonicznych, mimo to w roku 1994 zanotowano 6 000 noclegów, w latach 1995 – 1996 po 10 000, a w roku 1997 prawie 11 000. Te możliwości zawdzięczać należy m.in. znacznej pomocy ze strony Kreisau-Initiative z Berlina, która dofinansowywała spotkania i ponosiła część kosztów osobowych.

Finansowanie dwóch etatów przejął Förderverein.

CZERWIEC 1998 r.

11 czerwca 1998 roku wieś Krzyżowa/Kreisau przeżyła po raz drugi, od roku 1989, wizytę wyjątkowych gości, przedstawicieli mediów oraz prominentnych polityków z Polski i Niemiec.

W 1989 roku premier Mazowiecki i kanclerz Kohl spotkali się, na swego czasu podupadłym gospodarstwie rolnym, aby razem uczestniczyć we Mszy Pojednania. Tymczasem w 1998 roku, premier Buzek i niemiecki kanclerz Kohl zostali ugoszczeni w centrum świeżo odremontowanego miejsca spotkań.

Po Mszy Pojednania polski oraz niemiecki rząd uzgodnili, że wspólnie poprą projekt stworzenia europejskiego centrum edukacyjnego i miejsca spotkań w Krzyżowej - pomysłu, który zrodził się dzięki międzynarodowej inicjatywie społecznej, który swą ideą obejmował więcej niż polsko-niemieckie wymiany. W centrum uwagi obu rządów było stworzenie poczucia otwarcia w Krzyżowej Międzynarodowego Dom Spotkań Młodzieży (MDSM), który jednak już od 1994 roku miał do dyspozycji jeden z budynków, nazywany „Stajnią”, w którym odbywały się pierwsze wymiany i który gościł uczestników pierwszych workcampów ale również polskich i niemieckich historyków oraz wyższych oficerów wojskowych z obu krajów.

Natomiast dla wszystkich zaangażowanych w Inicjatywę dla Krzyżowej najważniejszym aspektem czerwca 1998 roku było to, że po trwającym cztery lata remoncie czas tak zwanych „spotkań na placu budowy” dobiegł końca i można się było przenieść do „Stodoły”, „Spichlerza”, „Pałacu” no i oczywiście zjeść w „Oborze”. Ostatnim wyremontowanym i wyposażonym budynkiem był „Dom na Wzgórzu”. Latem tego samego roku również „Wzgórze cmentarne” znów stało się dostępne dla mieszkańców oraz gości Krzyżowej, została także udostępniona biblioteka i otwarto w „Pałacu” pierwszą stałą wystawę, która nosi tytuł „Odrzucając kłamstwo”.

Ważnym aspektem uroczystości otwarcia było połączenie starej i nowej Krzyżowej. Uroczystości, rozpoczęły się przy „Domu na Wzgórzu”. Ewa Unger, Rosemarie Reichwein, Clarita von Trott zu Solz i Freya von Moltke powitały szefów rządu chlebem i solą. Następnie, tak jak w 1989 roku, biskup Nossol odprawił nabożeństwo - tym razem ekumeniczne - które odbyło się na dziedzińcu pomiędzy budynkami. Kolejnym krokiem było symboliczne zawiązaniem dwóch kokard przez Helmuta Kohla i Jerzego Buzka. A na zakończenie uczestnicy warsztatów graficznych z Białorusi, Polski, Ukrainy i Litwy stworzyli osobiste exlibris dla dwóch honorowych gości.

Tym sposobem 11 czerwca zostały oddane do użytku przestrzenie, które miały duże znaczenie także dla kolejnych międzypokoleniowych projektów oraz przyszłej pracy edukacyjnej i bez których nie udałoby się nam co roku gościć, w tej małej wsi na Dolnym Śląsku, blisko 30 tysięcy gości z całego świata!

 

PRZEMÓWIENIA Z 11 czerwca 1998 r.

FUNDACJA DZISIAJ

Dziś Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego jest organizacją pożytku publicznego – prowadzącą działalność bez nastawienia na osiąganie zysku. Wszystkie przychody służą finansowaniu merytorycznej pracy lub wykorzystywane są na utrzymywanie ośrodka. Rada Nadzorcza i Rada Fundacji pracują społecznie.

Działalność programowa Fundacji „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego została podzielona na trzy obszary:

• Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży
• Miejsce Pamięci
• Akademia Europejska.

Od 2007 roku rozpoczęła działalność spółka Międzynarodowe Centrum Konferencyjne Krzyżowa Sp. z o.o., której właścicielem jest Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego. Celem utworzenia Spółki było oddzielenie działalności pożytku publicznego Fundacji od działalności dotychczas działającego Centrum Konferencyjnego. Dochody Międzynarodowego Centrum Konferencyjnego Krzyżowa zasilają działalność programową Fundacji.