Majątek w Krzyżowej

Na teren byłego majątku wchodzi się przez dużą bramę. Na jej filarach przed wojną stało dwóch wykutych z brązu szermierzy. Poddawany wielu zmianom dawny majątek rycerski sukcesywnie się powiększał. Dawniej na środku podwórza nie było oczywiście obszernego pustego placu z równo przystrzyżoną trawą, a podwórze wykorzystywano do celów gospodarczych.

Kamień i dąb

Przed bramą ośrodka, niemal pośrodku drogi, widać dąb i umieszczony pod nim pamiątkowy kamień, przypominający o spotkaniach Kręgu z Krzyżowej.

W sierpniu 1946 r., na polecenie Starosty Świdnickiego, przybito do tego dębu listę mieszkających jeszcze w Krzyżowej Niemców. Mieli oni w ciągu trzech dni opuścić wieś i udać się, podobnie jak ich rodacy mieszkający w tej okolicy, do Gracowic, skąd zostali przetransportowani do różnych stref okupacyjnych ówczesnych Niemiec.

Kamień stanął tu dopiero w roku 1989, chociaż już w latach 70. XX wieku starano się o umieszczenie tablicy pamiątkowej na jednym z budynków lub w Domu na Wzgórzu, która przypominałaby o Kręgu z Krzyżowej.

Kościół św. Michała

Obok wjazdu na podwórze stoi jednonawowy gotycki kościółek, niewiele większy od kaplicy. Nie licząc zakrystii i małego chóru, jest on pozbawiony architektonicznych ozdób. Kościółek wygląda bardzo niepozornie: zbudowano go z szarego kamienia, bez wieży, a  jedynie z nadbudówką, w której wisi dzwon.

We wschodniej niszy kościoła znajduje się kopia słynnej rzeźby Thorwaldsena „Chrystus“. Początkowo figura Chrystusa znajdowała się w kaplicy Helmutha von Moltke na Wzgórzu Cmentarnym. By nie ulegała dalszym zniszczeniom, została przeniesiona do kościoła dopiero po wojnie.
Od sierpnia 2001 w kościele znajduje się też osiemnastowieczna figura Matki Boskiej Krzyżowskiej, podarowana parafii przez młodzieżowy ruch maryjny z Niemiec.
W katolickim kościele często odprawiane są nabożeństwa ekumeniczne lub uroczyste msze. Dzięki temu niepozorny kościółek stał się symbolem budowania mostów między epokami i narodami.

Obok wejścia do kościoła stoi drewniana „drabina do nieba“, pomnik wystawiony na cześć zmarłego, wieloletniego proboszcza wsi Krzyżowa i Grodziszcza, ks. Bolesława Kałuży. Na pomniku wyryty został cytat z jego „duchowego testamentu“: „Miłujcie życie i wszystko, co żyje“. W pobliżu kościoła znajduje się też krzyż ku pamięci Freyi von Moltke oraz rzeźba Chrystusa, która wcześniej stała na terenie Fundacji. Niewielką przestrzeń dookoła świątyni zdobią rzeźby wykonane podczas warsztatów artystycznych z udziałem studentów Akademii Sztuk Pięknych z Wilna i Mińska.

Gruntowny remont kościoła zainicjowano w roku 2007 w ramach projektu Fundacji Pamięć, Odpowiedzialność, Przyszłość „memoria – wolontariat dla europejskiego dziedzictwa kulturalnego“. W projekcie tym pracowało przez rok od 15 do 20 młodych ludzi z Polski, Niemiec, Czech i Ukrainy.

Zabudowania

Charakterystyczny dla tych okolic jest czworokątny układ budynków z niezabudowanym wjazdem na podwórze i stojącą bokiem do drogi oborą. Dom mieszkalny (lub, jak w przypadku Krzyżowej, pałac) w takich majątkach zawsze stał osobno.

Także krzyżowskie lukarny są typowe dla tych okolic. Zaokrąglony, używany w Krzyżowej kształt okienek to pozostałość z czasów, gdy dachy kryto trzciną – wtedy kształt półokrągły był łatwiejszy do wykonania.

Dopiero w XIX wieku budowle z muru pruskiego zastąpiono istniejącymi do dziś budynkami z cegły i kamienia. Domy te pojedynczo nie posiadają wartości zabytkowej, jednak jako całość tworzą jeden z nielicznych tego typu systemów architektonicznych na wschód od Łaby zachowanych po dziś dzień.

Po generalnym remoncie i przebudowie dla potrzeb Fundacji funkcje poszczególnych budynków oczywiście zmieniły się. Dawne przeznaczenie przetrwało jedynie w nazwach:

Stróżówka
W „Stróżówce” znajdują się obecnie biura działów programowych Fundacji „Krzyżowa” oraz Międzynarodowego Centrum Konferencyjnego.

Pralnia
Dziś zaadoptowana jest na potrzeby warsztatów artystycznych. Znajduje się tam m.in. prasa drukarska, piec do wypalania ceramiki  oraz stojaki wystawowe. Bardzo często odbywają się tam warsztaty plastyczne. Na poddaszu często organizowane są zajęcia ruchowe i muzyczne dla grup.

Wozownia
W miejscu, gdzie kiedyś stały powozy, Fundacja „Krzyżowa” na początku lat 90. założyła przedszkole, bazując na tradycji istnienia szkoły w dawnym majątku. Przebudowana „Wozownia“ służy również wolontariuszom i praktykantom Fundacji jako pokoje mieszkalne.

Dom Ogrodnika
W budynku, od końca 2012 r., mieści się Centrum Edukacji Ekologicznej „Dom Ogrodnika”. Jest to budynek mieszkalny, w którym znajdują się identycznie wyposażone pokoje oraz niczym nie wyróżniające się łazienki, udostępniane również gościom. Został on jednak podzielony na dwie kondygnacje, roboczo nazwane modułem „standardowym” i modułem „ekologicznym”. Oba moduły wyposażone są odpowiednio w standardowe i ekologiczne systemy ogrzewania, dostarczania energii i wody. Porównanie obu systemów służy do realizacji programów edukacji ekologicznej.

Stajnia
To pierwszy odbudowany obiekt, oddany do użytku w roku 1994. Od tego czasu, początkowo w otoczeniu ogromnego placu budowy na zewnątrz, prowadzono działalność statutową. Przez pierwsze cztery lata mieściły się tu sale spotkań, pokoje gościnne, a nawet kuchnia i stołówka. Kuchnia została na nowo oddana do użytku w roku 2007: powstała tu „kuchnia uczniowska“, służąca różnym projektom gastronomicznym.
Budynek został odremontowany w latach 2014-2015 z funduszy Konserwatora Zabytków oraz dzięki wsparciu KGHM Polska Miedź S.A.

Spichlerz
„Spichlerz” użytkowany jest dziś przez Fundację jako hotel i dom gościnny. Pokoje jedno- i dwuosobowe są urządzone w stylu rustykalnym i odpowiadają standardowi trzech gwiazdek.

Stodoła
W „Stodole” mieści się obecnie sala wielofunkcyjna mogąca pomieścić do 350 osób. Sala posiada wyposażenie m.in. w postaci urządzeń do tłumaczenia symultanicznego, rzutników multimedialnych, profesjonalnego nagłośnienia oraz scen. Obok znajduje się sala sportowa z sauną i siłownia, pozostająca do dyspozycji gości indywidualnych oraz grup.

Obora
Obecnie w budynku mieści się stołówka oraz restauracja „U Hrabiegio”. A na poddaszu znajdują się również miejsca noclegowe.

Dziedziniec

Dziedziniec przed Pałacem, między studnią a „Stajnią“, był miejscem, na którym 12 listopada 1989 r. odbyło się jedno z ważniejszych wydarzeń najnowszej historii Krzyżowej. Powstało tam podium z ołtarzem, na którym odprawiono Mszę Pojednania. Wzięli w niej udział: pierwszy niekomunistyczny premier PRL – Tadeusz Mazowiecki oraz niemiecki kanclerz Helmut Kohl. Nabożeństwo odprawił bp Alfons Nossol. Historyczna msza, której najsłynniejszym momentem było objęcie się obu polityków, stała się jednym z symboli zwrotu w stosunkach polsko – niemieckich.

Dziś dziedziniec jest miejscem, wokół którego toczy się życie Fundacji. Odbywają się tu wydarzenia sportowe, spotkania, koncerty.