Pomniki to obiekty, które zostały umieszczone w widocznych miejscach przestrzeni publicznej, aby oddać hołd zasłużonym, zachować pamięć o szczególnie istotnych wydarzeniach, lub też przywrócić pamięć o tym, co zapomniane. Czasami jednak stają się one elementem świadomej manipulacji i mają zmienić sposób, w jaki ludzie postrzegają przeszłość.
Ich długotrwała obecność w przestrzeni publicznej pozwala zobaczyć, jak z upływem lat zmienia się znaczenie, jakie przywiązywane jest do tego, co pomnik upamiętnia. Sprawiając, że pomniki są ważnym wskaźnikiem zmian w pamięci zbiorowej. Patrząc na ich historię – od okoliczności powstania, przez późniejsze losy – można wykorzystać je do poznania i zrozumienia historii danego kraju.
Przybliżenie wiedzy na temat możliwości wykorzystania pomników w poznaniu historii, a przez to lepszego zrozumienia, jaką rolę odgrywa pamięć w kształtowaniu tożsamości i wartości, jest celem projektu Monuments of Remembrance 1918-2018.
Projekt Monuments of Remembrance 1918-2018 jest międzynarodowym projektem edukacyjnym, realizowanym w Polsce, Czechach, Słowacji i Rumunii przez pięć niezależnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które na co dzień zajmują się propagowaniem wiedzy o przeszłości oraz edukacją historyczną i obywatelską:
- Fundację „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego (Polska),
- Instytut Pawła Włodkowica (Polska),
- Centrum pro dokumentaci totalitnich rezimu, z.s. (Czechy),
- Post Bellum SK (Słowacja),
- Fundatia Academia Civica (Rumunia).
Udział w projekcie wzięła młodzież szkolna, naukowcy, eksperci od public history, edukacji historycznej i obywatelskiej oraz nauczyciele z Polski, Czech, Słowacji i Rumunii.
W ramach projektu powstała strona internetowa www.monuments-remembrance.eu, na której zamieszone zostały informacje na temat 300 wybranych pomników z czterech wyżej wymienionych krajów. Ich opisy zostały specjalne przygotowane, aby podkreślić nie tylko to, co pomniki przedstawiają, ale w jaki sposób zmieniało się ich znaczenie na przestrzeni kolejnych lat.
Na stronie www.monuments-remembrance.eu dostępny jest także guidebook, zawierający bliższe informacje na temat tego, w jaki sposób pomniki wykorzystywane są do opowiadania o historii (lub też pewnej jej wersji) oraz przedstawia główne założenia metodyczne wykorzystane podczas przygotowywania opisów pomników podczas projektu. Publikacja ta zawiera także wskazówki, w jaki sposób włączyć pomniki w proces edukacji historycznej, czemu służą specjalnie opracowane scenariusze zajęć, oraz rekomendacje, mające na celu wskazanie, w jaki sposób należy interpretować pomniki – w tym także te, które mogą rodzić konflikty.
Projekt Monuments of Remembrance 1918-2018 realizowany był od 31 sierpnia 2018 r. do 31 stycznia 2020 r. w Polsce, Czechach, Słowacji i Rumunii w ramach programu Europa dla Obywateli (komponent: Pamięć o przeszłości Europy).
Poniżej przedstawiony jest szczegółowy przebieg kolejnych etapów jego realizacji.
W ramach tego projektu zrealizowano pięć wydarzeń:
Wydarzenie 1: Spotkanie partnerów projektu
Udział: W spotkaniu udział wzięło 28 obywateli, z których 20 pochodziło z Wrocławia, Świdnicy i Krzyżowej (Polska), 2 z Pragi. (Czechy), 2 z Bratysławy (Słowacja) 4 z Bukaresztu oraz Sighet (Rumunia).
Miejsce/Data: Wydarzenie miało miejsce w Krzyżowej (Polska) w dniach od 30/09/2018 do 02/10/2018
Krótki opis: W dniach 30.09.-02.10.2018 w Krzyżowej odbyło się spotkanie przedstawicieli Fundacji „Krzyżowa”, Instytutu Pawła Włodkowica (Polska), Post Bellum (Słowacja), Centrum pro dokumentaci totalitnich rezimu, z.s. (Czechy) oraz Fundatia Academia Civica (Rumunia) – partnerów projektu Monuments of Remembrance 1918-2018.
Podczas spotkania ekspertów z zakresu historii oraz public history z Polski, Czech, Słowacji i Rumunii, dyskutowano o polityce historycznej oraz działaniach obywatelskich w zakresie kształtowania zbiorowej. Uczestnicy spotkania ustalili metodologię pracy oraz podzielili się zadaniami, które wspólnie realizować będą w ramach projektu. W ramach spotkanie odbyło się także szkolenie na temat metod pracy z młodzieżą, co będzie istotną częścią projektu.
Wydarzenie 2: Etap dokumentacyjny – przygotowywanie opisów pomników
Udział: W pracach udział wzięło 35 obywateli, z których 10 pochodziło z Wrocławia, Świdnicy i Krzyżowej (Polska), 3 z Pragi. (Czechy), 4 z Bratysławy (Słowacja) 18 z Bukaresztu oraz Sighet (Rumunia).
Miejsce/Data: Prace prowadzone były w Polsce, Czechach, Słowacji i Rumunii w dniach od 03/10/2018 do 30/06/2019
Krótki opis: Jednym z głównych efektów realizowanego projektu jest przygotowanie 300 opisów pomników z Polski, Czech, Słowacji i Rumunii, które zostaną zamieszczone na ogólnodostępnej stronie internetowej, gdzie służyć będą jako źródło wiedzy na temat tego, w jaki sposób pomniki wykorzystywane są do opowiadania historii oraz staną się narzędziem możliwym do wykorzystania w edukacji z młodzieżą.
W tym celu eksperci z organizacji partnerskich projektu ustalili listę pomników znajdujących się na terenie ich kraju, których okoliczności powstania, późniejszy los, przypisywane im znaczenie czy też tematyka przedstawiona na nich, sprawiały, że zasługiwały na zamieszczenia na stronie internetowej projektu. Następnie przez wiele miesięcy zbierali informacje na temat okoliczności powstania oraz późniejszych losów pomników, jak również samodzielnie przygotowywali dokumentację fotograficzną pomników, bądź też pozyskiwali ją od osób trzecich.
Każdy z pomników został opisany w dwóch językach – w języku kraju, na terenie którego powstał jak również w języku angielskim, który jest językiem roboczym projektu.
Tak przygotowane opisy były przekazywane koordynatorom projektu, którzy stopniowo zamieszczali je na stronie internetowej projektu.
Wydarzenie 3: Etap edukcyjny – włączenie młodzieży szkolnej do projektu
Udział: W pracach udział wzięło 336 obywateli, z których 83 pochodziło z Wrocławia (Polska), 90 z Pragi (Czechy), 75 z Bratysławy, Ziar nad Hronom, Banská Bystrica (Słowacja) 88 z Bukaresztu, Cosesti Arges oraz Sighet (Rumunia).
Miejsce/Data: Prace prowadzone były w Polsce, Czechach, Słowacji i Rumunii w dniach od 01/03/2019 do 30/06/2019
Krótki opis: Niezwykle ważnym elementem projektu jest promowanie jego założeń i wiedzy o pomnikach wśród młodzieży szkolnej oraz włączanie jej do samodzielnego badania okoliczności i historii powstania wybranych pomników.
Dlatego też w szkołach w Polsce, Czechach, Słowacji i Rumunii, eksperci z organizacji partnerskich projektu przeprowadzali zajęcia poświęcone wybranym elementom polityki historycznej oraz sposobów, w jaki społeczeństwa upamiętniają historię swojego narodu. Podczas tych zajęć uczniowie zapoznali się także z założeniami projektu Monuments of Remembrance 1918-2018 oraz metodami sporządzania opisów pomników.
Następnie pracując samodzielnie lub a małych grupach, pod opieką nauczyciela historii lub ekspertów z organizacji partnerskich projektu, uczniowie mieli za zadanie zbadać nie tylko okoliczności powstania wybranych przez siebie obiektów – ale przede wszystkim to, jak funkcjonują one w świadomości lokalnej społeczności. Wyniki prac uczniów były przedstawiane w formie prezentacji lub wystaw na terenie szkół lub organizacji partnerskich projektu z danego kraju. Najlepsze opisy pomników zostały zaś zamieszczone na stronie projektu.
Wydarzenie 4: Warsztaty edukacyjne dla młodzieży
Udział: W spotkaniu udział wzięło 149 obywateli, z których 119 pochodziło z Wrocławia i Leszna (Polska), 15 z Kaiserslautern (Niemcy), 15 z Odessy (Ukraina).
Miejsce/Data: Warsztaty odbyły się w Krzyżowej (Polska) w dniach od 24/09/2019 do 26/09/2019
Krótki opis: W dniach 24-26.09.2019 w Krzyżowej odbyły się warsztaty edukacyjne projektu „Monuments of Remembrance 1918-2018”. W ich trakcie młodzi ludzie z Polski, którzy uczestniczyli w projekcie już od początku tego roku, jak równie grupa młodzieży z Niemiec i Ukrainy, wzięli udział w warsztatach poświęconych edukacji obywatelskiej oraz wysłuchali wykładów, dotyczących pamięci zbiorowej, konfliktów pamięci, stosunku wobec obcego dziedzictwa kulturowego oraz trudnego procesu rozliczania się reliktami przeszłości – na przykładzie dekomunizacji w Polsce.
Wydarzenie 5: Debata oraz semanarium podsumowujące projekt
Udział: W spotkaniu udział wzięło 56 obywateli, z których 43 pochodziło z Wrocławia, Świdnicy, Warszawy i Krzyżowej (Polska), 2 z Pragi i Strakovice (Czechy), 5 z Bratysławy (Słowacja) i 6 z Bukaresztu, Cosesti Arges oraz Sighet (Rumunia).
Miejsce/Data: Spotkania odbyły się we Wrocławiu (Polska) w dniach od 11/10/2019 do 13/10/2019
Krótki opis: 11.10.2019, w Strefie Kultury Wrocław, odbyła się debata „Historia w przestrzeni publicznej. Jak opowiadana jest nam przeszłość?”. Wzięli w niej udział historycy oraz eksperci z zakresu edukacji historycznej z czterech krajów Europy Środkowo-Wschodniej: Polski, Czech, Słowacji i Rumunii. Podczas debaty padały pytania o to, w jaki sposób w poszczególnych krajach przestrzeń publiczna wykorzystywana jest do opowiadania o przeszłości. Eksperci mówili również o tym, jakie wyzwania stają przed edukacją historyczną i czym różni się dyskusja o przeszłości w Polsce, Czechach, Słowacji i Rumunii. Zaprezentowano także wyniki projektu Monuments of Remembrance 1918-2018 i zapowiedziano udostępnienie wyników projektu na specjalnie powstałej stronie internetowej.
Była to otwarta debata, w której udział poza zaproszonymi ekspertami i pracownikami organizacji partnerskich projektu udział wzięła młodzież szkolna oraz zainteresowani mieszkańcy Wrocławia.
Po zakończeniu debaty i przez kolejne dwa dni, trwało spotkanie podsumowujące projekt Monuments of Remembrance 1918-2018, trakcie którego przedstawiciele organizacji partnerskich projektu mogli wymienić się swoimi doświadczeniami i spostrzeżeniami, zaplanować dalsze działania z wykorzystaniem narzędzi powstałych w trakcie projektu, oraz wspólnie zastanowić się nad najnowszymi metodami, stosowanymi do promowania wiedzy historycznej – czemu służyły wystąpienia specjalnie zaproszonych ekspertów, który pracowali przy międzynarodowych projektach historycznych i wystawienniczych.
Było to zarazem ostatnie wydarzenie zorganizowane w ramach projektu.
